Ter voorbereiding op mijn college Kunstgeschiedenissen, dat ik binnenkort geef op HKU, de hogeschool waar ik part-time werk, ben ik gaan oefenen met de opdracht die we de tweedejaars Kunst en Economie studenten geven. We vragen de studenten een tentoonstelling te maken met 5 ‘creatieve werken’. Dat kunnen schilderijen zijn maar ook installaties, videoclips, films, design etc.
Het eerste werk waar ze hun kunstreis mee beginnen kiezen ze op locatie; het Stedelijk Museum in Amsterdam. Ze kiezen daar uit de collectie – STEDELIJK BASE een werk waar ze door geraakt worden, in positieve of negatieve zin. De collectie – STEDELIJK BASE toont de ontwikkelingen in kunst en design, vanaf 1880 tot nu, in vele hoogtepunten. De presentatie toont een selectie van bijna 700 werken, gegroepeerd rond historische bewegingen, maatschappelijke thema’s en invloedrijke kunstenaars. Van het ontstaan van de abstracte kunst en industriële vormgeving aan het eind van de 19e eeuw tot en met hedendaagse 3D-geprinte vazen en geëngageerde schilderkunst.
Enfin. Ik ben aan de slag gegaan met het thema licht. Waar dat vandaan komt? Geen idee. Gisteren schreef ik het woord ‘licht’ in mijn aantekenboekje en erom heen ontstonden allerlei namen en werken die met ‘licht’ te maken hebben. Laat ik beginnen met een video van Wylie Overstreet en Alex Gorosh. Ik sloot mijn design thinking training voor de 20 deelnemers aan de Nationale Denktank er eergisteren mee af:
A New View of the Moon from Alex Gorosh on Vimeo.Ondanks dat ik zelf niet door de telescoop heb gekeken ben ik geraakt door het idee. Een gast die met zijn telescoop de straat op gaat en mensen naar de maan laat kijken. De maan zo dichtbij brengend dat mensen de grootsheid van het universum ervaren en omgekeerd de schoonheid van onze aarde. Een soort omgekeerd ‘overview’ effect; de bewustzijnsverandering die astronauten doormaken als ze vanuit de ruimte de aarde zien. Het boek The Overview Effect van de Amerikaanse ruimtefilosoof Frank White is volgens dit artikel een goed startpunt voor wie de betekenis van het overview effect beter wil doorgronden:
“White bedacht de term in de jaren tachtig en beschrijft aan de hand van interviews met astronauten hoe al dat staren naar de aarde hun perspectief op de wereld voorgoed veranderde. Drie dingen vallen op: de astronauten hebben bij terugkomst meer waardering voor de schoonheid van de aarde. Ze voelen zich diep verbonden met alles wat leeft en ervoeren tijdens hun reis een overweldigend emotioneel gevoel.
Neem de Nederlandse astronaut André Kuipers:
„Ik realiseerde me dat we onze planeet uitputten. Als iedereen op aarde zou leven zoals wij in Nederland, hebben we drieënhalve aardbol nodig om ons te voorzien van grond- en hulpstoffen. Dagelijks komen er 200.000 mensen bij. Als we de planeet willen behouden, moeten we er voorzichtiger mee omgaan.”
The Blue Marble is an image of Earth taken on December 7, 1972, from a distance of about 29,000 kilometers (18,000 miles) from the planet’s surface. It was taken by the crew of the Apollo 17 spacecraft on its way to the Moon, and is one of the most reproduced images in history.
“Als we de planeet willen behouden moeten we er voorzichtiger mee omgaan.” herhaal ik nog een keer. Nu vind ik dat eigenlijk een hele rare gedachte. Is de planeet van ‘ons’ dan? Er is 3.800.000.000 jaar leven op deze planeet en wij lopen er maar pas rechtop rond.
Bovenstaande foto is gemaakt in 1972 en 5 jaar later maakte mijn favoriete ontwerp duo Ray en Charles Eames onderstaande film voor IBM. Hadden zij deze film ‘kunnen’ maken als zij The Blue Marble niet hadden gezien.
En ik vertaal van hier.
In Powers of Ten gebruiken Charles and Ray het systeem van exponentiële krachten om het belang van schaal te visualiseren.
Toen de Eamsen op het boek Cosmic View: The Universe in Forty Jumps uit 1957 van Kees Boeke stuitte, besloten dat als basis te gebruiken voor een film die de relatieve grootte van dingen en de betekenis van het toevoegen van een nul onderzoekt.
Powers of Ten laat het universum zien als een arena van zowel continuïteit en verandering, van een dagelijkse picknick en het kosmisch mysterie.
Ik wil eigenlijk niet te veel meer vertellen over de film die zo’n 9 minuten duurt. Ik vind het een indrukwekkend reisverslag van de grootsheid en nietigheid van ons bestaan. Technisch gezien een meesterwerk, zeker gezien het jaar 1977 waarin het gemaakt is.
De Library of Congress in de V.S. noemt het terecht “cultureel, historisch of estetisch betekenisvol”.
Maar dit terzijde. De volgende stap die ik wil maken in het kader van mijn thema licht is de gloeilamp in de brandweerkazerne in Livermore (VS) die al sinds 1901 brandt. In 1924 besloten 4 grote gloeilampfabrikanten om in de toekomst alleen nog gloeilampen te produceren die na 1000 uur stuk gingen….ondanks dat er al lampen waren die duizenden uren meegingen. Tomas Rau noemt soortgelijke producten “georganiseerde problemen”. Eigenaarschap en verantwoordelijkheid verschoven ermee naar de gebruiker en daarmee ontstond een belangrijke driver voor ‘consumentisme’. Als iets stuk gaat koop je toch gewoon nieuw en gooi je gewoon weg. De lamp in Livermore brandt overigens nog steeds:
Als we langer van (kunst)licht willen genieten moeten we beter omgaan met de troep die we maken. Niet alleen hier op aarde maar inmiddels ook erbuiten. Daan Roosegaarde is op een missie voor een schone ‘ruimte’. Op dit moment zweven er meer dan 29.000 objecten groter dan 10 centimeter om onze aarde; space waste, onderdelen van raketten en satellieten. Als ‘we’ niet iets doen aan de verantwoordelijkheid en eigenaarschap van dit afval wordt het straks heel donker op aarde.
SPACE WASTE LAB is het onderzoeksproject/lab van Studio Roosegaarde en ESA waarin wordt onderzocht hoe dit afval kan worden ‘opgeruimd’ en geupcycled naar duurzame producten. SPACE WASTE LAB PERFORMANCE visualiseert het ruimte afval boven ons hoofd in real time met grote lichtstralen.
Wil je zelf ervaren wat Studio Roosegaarde met licht doet in een museum? Ga dan naar het Groninger Museum en leg je schaduw vast. Tot en met 12 januari 2020.
