Expedition SpaceShip Earth, 3/500

“Kan UNSCHOOL ook online?” vroeg Anna Maria gisteren. Gisteren schreef ik over UNSCHOOL, het seminar dat ik ontwikkelde voor HKU. “Ontwikkelde? Je deed gewoon maar wat.” hoor ik Kabouter zeggen. Daar heeft Kabouter eigenlijk gewoon gelijk. Ik deed gewoon wat. Maar zie je het verschil? Ik liet het woordje ‘maar‘ weg. Ik deed gewoon. ‘Gewoon doen’ zeggen we dan vaak. “Ongewoon doen” zei Jan Rotmans laatst toen ik samen met hem besturen van zorginstellingen aan het experimenteren probeerde te krijgen. Dingen ongewoon doen. Want als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg. Rotmans over de onderwijstransitie:

Vraag een docent met ervaring hoe die de afgelopen decennia het onderwijs heeft zien veranderen en zij schiet spontaan in een burn-out. Schaalvergroting, bureaucratie en top-down structuren zijn de grote boosdoeners. Of zoals Rotmans schrijft: vroeger had je op de middelbare school een rector, twee conrectoren (die ook les gaven) en een conciërge. Nu heb je een rector, een conrector, een onderwijscoördinator, een onderwijsplanner, onderwijsmonitoren en onderzoeksmonitoren.
Het is dan ook geen hogere wiskunde om te bedenken wat er nodig is in het onderwijs: minder managers, meer leraren. Platte en horizontale organisaties met zo weinig mogelijk bureaucratie en overhead. Meer ruimte en vrijheid voor scholen en leraren om hun eigen weg te vinden en te experimenteren.
Rotmans ziet een groeiende beweging van onderop die experimenteert in het onderwijs. De overheid kan daarbij het verschil maken door deze onderwijsvernieuwing te omarmen en te helpen opschalen, en dus niet zoals nu vanuit controle en beheersing af te remmen of tegen te werken.
Daarnaast is het onderwijs cruciaal om mensen af te leveren die de duurzaamheidstransitie verder kunnen helpen. Rotmans ziet steeds meer voorbeelden van innovatieve campussen waar bedrijven en onderwijsinstellingen nauw samenwerken.

Meer ruimte om je eigen weg te vinden en te experimenteren. En die heb ik altijd gekregen bij HKU en daar ben ik HKU heel dankbaar voor. Ik mocht en mag ‘ongewoon doen’. En als je een lokaal binnenstapt voor een seminar UNSCHOOL, you must unlearn what you have learned, verwacht je geen hoorcollege met slides. Tijdens Corona liep je sowieso geen lokaal binnen. Iedereen zat thuis. Heel ongewoon. En sommige hadden hun camera niet eens aan. In het begin vond ik dat heel onbeleefd, onbeschoft zelfs. Maar een andere context veroorzaakt ander gedrag. Als ik zelf een online training volgde en de trainer ‘gewoon’ een hoorcollege gaf, vond ik het heerlijk om op de bank te liggen met mijn ogen dicht en oortjes in. Ik ben wel eens met kwijl op mijn wang een uur later wakker geworden. Heel gewoon.

Als docent/trainer vind ik Corona het beste wat me sinds 1993 is overkomen. Didactisch dan hè. Ik noem Zoom een uitbreiding van mijn ludodidactische pallet. In gewoon Nederlands; meer mogelijkheden samen spelenderwijs te leren. En ik geloof dat spel de meest krachtige en aangeboren vaardigheid is om te leren. Dus toen we na jaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaren praaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaten over online onderwijs opeens moesten doen, zag ik dat als een geweldige uitdaging.

In 2019 plakte Mauricio Catalan met duct tape een banaan tegen de muur. Het conceptuele werk bestaande uit een echtheidscertificaat en gedetailleerde tekeningen en instructies voor de juiste vertoning leverde heel veel aandacht op en hij verkocht er twee. Voor $ 120.000 per stuk. Ik dacht, dat kan ik ook, dingen tegen de muur plakken voor aandacht. Voor het geld hoefde ik het niet te doen 😉

Dus daar zat ik dan. In Zoom, camera aan met op de achtergrond, goed zichtbaar een lepel op de muur geplakt. Ik had bedacht dat als iemand over die lepel zou beginnen ik een opdracht met ze zou doen. “En als niemand er iets over opmerkt?” vroeg mijn zoon. Dan doe ik er niets mee. Dat vond hij nogal ongewoon. Ik dacht ‘ongewoon doen!’

Het bedenken, voorbereiden en uitschrijven van een opdracht kost tijd en aandacht en het feit dat het misschien helemaal niet uitgevoerd zou worden, leverde een bijzondere spanning op. Die spanning loopt op naarmate de tijd verstrijkt. Zou ik teleurgesteld zijn als niemand er iets over op zou merken en we dus die opdracht niet zouden doen? Ja. Maar aan de andere kant zou ik hard kunnen lachen om het feit dat we het niet doen terwijl ik zeker weet dat een aantal studenten zich afvraagt wat die lepel daar doet maar het om wat voor reden niet vragen.

Na 35 minuten verscheen er een bericht in de chat:

“Cor, niet om het een of ander maar waarom hangt er een lepel aan de muur?”

Ha! Ik feliciteerde de vraagsteller die zei dat de vraag van een andere student via Whatsapp was gekomen. Deze wilde niet/durfde niet/of wist niet hoe de chatfunctie werkte?? Het was in ieder geval het startschot voor de vrijwillige poging tot het overwinnen van overbodige obstakels: pak een lepel, maak een foto met de lepel in beeld en maak van deze foto je Zoomachtergrond. Je hebt 10 minuten. Na een paar minuten verschenen de eerste achtergronden. De een nog gaver dan de ander. Het voelde een beetje als een adventskalender waarvan de luikjes één voor één open gingen.

“Hoe maak je een Zoomachtergrond?” vroeg een van de studenten. Voordat ik het antwoord kon geven legde een medestudent het al uit. In rap tempo verschenen er nog meer ‘lepelzoomachtergronden’. Een aantal schermen bleven helemaal zwart. Die waren misschien toch in slaap gevallen.

Afgezien van dat het spannend en nieuwsgierig makend is om dit soort ’triggers’ te implementeren, had ik gebruik gemaakt van het feit dat iedereen thuis is. Een veilige omgeving met spullen zoals een lepel om dingen mee te maken. Te experimenteren. Ongewoon te doen.

Online onderwijs bood/biedt me de mogelijkheid gebruik te maken van het voordeel van ’thuis’ zijn. Het klaslokaal wordt de wereld. Dat zou eigenlijk niet ongewoon moeten zijn. Het experiment zette mij AAN om veel meer gebruik te maken van de wereld om ons heen. En het scheelt mij een hoop gesjouw met bananen en lepels naar het klaslokaal.